جهت یابی بدون استفاده از قطب نما

با کمک یک ساعت عقربه دار می توان راستای شمال – جنوب را مشخص نمود . ساعت خود را در مقابل چشمان خود نگه دارید و آن را طوری بچرخانید و به دست بگیرید که نوک عقربۀ ساعت شمار به سمت خورشید قرار گیرد . در این حالت ، نیمساز زاویۀ بین عقربۀ ساعت شمار و عدد 12 بر روی صفحۀ ساعت ، راستای جنوب را مشخص می کند . و جهت مخالف آن راستای شمال را نشان می دهد . البته باید در نظر داشته باشید که این قاعده در نیمکرۀ شمالی و بین محدودۀ N 5/23 تا N 66/5 درجه به اینگونه می باشد و در نیمکرۀ جنوبی بین محدودل S 23/5 تا S 5/66 درجه کاملاً برعکس می باشد . یعنی در هنگام تعیین راستای شمال و جنوب باید عدد 12 بر روی ساعت را به طرف خورشید گرفته و نیمساز زاویۀ بین عدد 12 و عقربۀ ساعت شمار راستای شمال را نشان می دهد .
یکی از نکاتی که باید توجه داشته باشید اینست که اگر ساعت شما بر روی ساعتی غیر از ساعت واقعی ( زمانی که ساعت رسمی کشور را برای استفاده از روشنایی روز یک ساعت جلو می برند ) تنظیم است باید نیمساز زاویۀ بین عقربۀ ساعت شمار با عدد 13 یا همان 1 را در نظر بگیرید .

نکتۀ دیگر اینکه بسیاری از مردم دارای ساعت دیجیتالی می باشند  برای تعیین جهت کافی است که ساعت را خوانده و سپس ساعتی عقربه دار روی کاغذ که همان ساعت را نشان می دهد رسم کنید ، و در همان لحظه بدون اینکه وقت را تلف کنید با استفاده از این ساعت کاغذی طبق مراحل بالا راستای شمال – جنوب را پیدا کنید .
این روش در هوای مه آلود و هنگامی که تنها هاله ای از خورشید در آسمان مشخص است و جایگاه آن به خوبی قابل تشخیص نیست نیز کاربرد دارد . در این حالت کافی است که یک تکه چوب نازک داشته باشیم و آن را به صورت قائم در زمین فرو کنیم و سایۀ آن در روی زمین ، هم راستا با جهت تابش خورشید بر روی زمین می افتد ، که نوک سایه دقیقاً در جهت مخالف خورشید قرار می گیرد . حال که جایگاه خورشید مشخص شده است ، می توان از روش شرح داده شده ، راستای شمال – جنوب را مشخص کرد .

جهت یابی در شب توسط ماه

روش جالبی برای به دست آوردن جهت ها به طور نسبی از طریق ماه وجود دارد که در اینجا به توضیح آن می پردازیم . اگر خطی بین دو تیزی هلال ماه رسم کنیم و آن را تا زمین امتداد دهیم ، انتها یا امتداد این خط ، نقطۀ جنوب را در موقعیتی که قرار گرفته ایم نشان می دهد .

راه دیگری هم که برای تعیین جهت توسط ماه وجود دارد اینست که در نیمۀ اول هر ماه قمری برآمدگی ماه به طرف غرب و در نیمۀ دوم ، برآمدگی هلال ماه به طرف شرق می باشد . در زمانی که ماه کامل است ، در صورتی که درست رو به ماه بایستیم در واقع رو به شمال ایستاده ایم ( در نیمکره جنوبی ) و یا رو به جنوب ایستاده ایم در نیمکره شمالی .
یکی دیگر از روشهای پیدا کردن امتداد شرق و غرب ، روش سایه می باشد که در شبهای مهتابی قابل اجرا می باشد . روش کار دقیقاً مانند روش خورشید و سایه است ، که در اینجا به جای خورشید از نور ماه استفاده می شود .